Εικ. 1
Ο βυζαντινός ναός της Αγίας Κυριακής (14ος αι.) βρίσκεται περίπου ένα χιλιόμετρο μετά από την έξοδο προς Πήδημα της ΠΕΟ Καλαμάτας - Τρίπολης,σχεδόν στο ύψος του δρόμου αριστερά ( Υπάρχει πινακίδα , γεωγραφικές συντεταγμένες: 37.1305Ν 22.0445Ε)
Περιγραφή του ναού, κάτοψη και εγκάρσια τομή του παρουσιάζονται στο Γ.Δημητροκάλλης, Άγνωστοι Βυζαντινοί Ναοί Ιεράς Μητροπόλεως Μεσσηνίας, τόμος Β΄, 1998, σελ.310-330. Αναλυτικότερα :
" Ανήκει στην ομάδα των σταυρεπίστεγων ναών της κατηγορίας Α/1 ( Πρώτη παραλλαγή του τύπου Α ) (1) και χαρακτηρίζεται από το ιδιαίτερα μικρό του μέγεθος. Η τοιχοποιία του ναού δεν είναι ομοιόμορφη, οι πλάγιες πλευρές είναι κατασκευασμένες με κοινή αργολιθοδομή, ενώ τα τύμπανα της καμάρας και η κόγχη του Ιερού δείχνουν επιμελέστερη πλινθοπερίκλειστη κατασκευή. Πλούσιος είναι και ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος του ναού αποτελούμενος από οδοντωτές ταινίες και επάλληλες σειρές πλίνθων, που περιβάλλουν τα παράθυρα των εγκάρσιων καμαρών. Ο ναός είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες που ανάγονται στα τέλη του 14ου αιώνα" (2)
Εικ.2
Όσον αφορά το εικονογραφικό πρόγραμμα ο Φουστέρης (2006), μεταξύ άλλων, αναφέρει : " πως παρά τη δυσκολία αναγνώρισης κάποιων παραστάσεων, σε γενικές γραμμές αποκαθίσταται. Με εξαίρεση τη Φιλοξενία του Αβραάμ στο δυτικό τοίχο πάνω από την αψίδα του Ιερού και τα Εισόδια της Θεοτόκου στο βόρειο τοίχο της εγκάρσιας κεραίας, είναι σαφές ότι είχε καθαρά χριστολογικό περιεχόμενο.Συγκεκριμένα αναγνωρίζονται δέκα παραστάσεις του χριστολογικού κύκλου, ο οποίος ήταν ιδιαίτερα εκτεταμένος παρά το μέγεθος του ναού. Σύμφωνα με τον κάναβο του εικονογραφικού προγράμματος υπολογίζεται ότι περιελάμβανε 16 με 18 παραστάσεις. Συμπερασματικά διαπιστώνουμε ότι ο ενιαίος χριστολογικός κύκλος αναπτύσσεται πάνω από τη στάθμη γένεσης των κατά μήκος καμαρών, ακολουθεί συνεπή δεξιόστροφη φορά ξεκινώντας ουσιαστικά από την εγκάρσια καμάρα.Σημειώνουμε επίσης την παρουσία των Ευαγγελιστών στις κάθετες τριγωνικές επιφάνειες που προκύπτουν από την αλληλοτομία των καμαρών, οι οποίοι εικονίζονται ολόσωμοι κατά τον τύπο των συγγραφέων. Κάτω από τη στάθμη που ορίζεται από τη γένεση των κατά μήκος καμαρών, δηλαδή στις αδιάσπαστες και ενιαίες επιφάνειες του βόρειου και νότιου τοίχου, αναπτύσσεται η ζώνη των ολόσωμων μορφών, όπου παρεμβάλλονται μάλλον και έφιπποι, όπως επίσης και μια στηθαία μορφή σε ορθογώνιο πλαίσιο κατ' απομίμηση φορητής εικόνας, η οποία κατά την τοπική παράδοση ταυτίζεται με την επώνυμη του ναού Αγία Κυριακή".(3)
Είναι σημαντικό να σημειώσουμε πως από τους υστεροβυζαντινούς ναούς που διασώζονται στη Μεσσηνία (14ος-15ος αι.) τοιχογραφίες εντοπίζονται κυρίως στα μνημεία της Μεσσηνιακής Μάνης και από την υπόλοιπη Μεσσηνία μόνο στην Αγία Κυριακή του Πηδήματος, οι οποίες χρονολογούνται στα τέλη του 14ου αιώνα.(4)
Η αρχαιολογική αξία του ναού γίνεται αντιληπτή από την ιδιαίτερη αναφορά που γίνεται σε αυτόν, μεταξύ άλλων, στην ηλεκτρονική σελίδα της Εφορείας Αρχαιοτήτων (ΕΦΑ) της Μεσσηνίας και στην ενότητα "Μνημεία"(5).
Τον Μάρτιο του 2021 , μετά από εισήγηση της ΕΦΑ Μεσσηνίας, εντάχθηκε στο ΠΕΠ Πελοποννήσου στον άξονα προτεραιότητας (3) “Προστασία του περιβάλλοντος – μετάβαση σε μία οικονομία φιλική στο περιβάλλον” ως έργο-παρέμβαση υπ΄αριθμόν (7) η αποκατάσταση του ναού και
η συντήρηση τοιχογραφιών του, με προϋπολογισμό 240.000 ευρώ και δικαιούχο
την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας. Με την ολοκλήρωση των εργασιών θα αποδοθεί το μνημείο στους επισκέπτες
του, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων μεα, έχοντας διασφαλιστεί η
προστασία και διατήρησή του. Θα λειτουργεί με ευθύνη της ΕΦΑ Μεσσηνίας
και το αρμόδιο προσωπικό της θα αντιμετωπίσει κάθε μελλοντική ανάγκη
λειτουργικότητας και συντήρησης.(6)
Εικ.3
Οι εργασίες αποκατάστασης και συντήρησης ξεκίνησαν !
Μετά από επίσκεψή μας στον ναό ( Δεκ 22 ) διαπιστώσαμε ιδίοις όμμασι την εξέλιξη των εργασιών ( Εικ 4). Ευχαριστούμε την επιβλέπουσα αρχαιολόγο κ. Μαρία Ασλανίδου και το λοιπό προσωπικό της ΕΦΑ Μεσσηνίας (Συντηρήτριες και εργατοτεχνικοί) για την, με χαμόγελο, διάθεση για ενημέρωση. Θα επαναλάβουμε την επίσκεψη και ευχόμαστε η τοπική κοινωνία να είναι αρωγός στο έργο τους. Η περιγραφή του έργου εδώ: Εφορεία αρχαιοτήτων Μεσσηνίας ( ανακτήθηκε 5/23)
Οι εργασίες αποκατάστασης σε εξέλιξη
Τον Απρίλιο του 2023 οι εργασίες καθαρισμού - ενίσχυσης της τοιχοποιίας , και κατασκευής αποστραγγιστικών δικτύων εξελίσσονται. Σε καλό στάδιο και οι εργασίες καθαρισμού - αποκατάστασης στις αγιογραφίες εντός του ναού. Λυπηρό το γεγονός που πληροφορηθήκαμε , ότι οι κλοπές εργαλείων είναι συχνές.
Εικ.4
Το σημαντικό έργο σχεδόν ολοκληρώθηκε !
Σε επίσκεψή μας τον Δεκέμβριο του 2023 , διαπιστώσαμε την ολοκλήρωση των εργασιών που περιελάμβαναν καθαίρεση του σύγχρονου στεγάστρου, ερευνητική ανασκαφή, αποστραγγιστικό σύστημα, αποκατάσταση τοιχοποιιών - δαπέδου - στέγης, συντήρηση τοιχογραφιών, κατασκευή ξύλινου τέμπλου και θύρας εισόδου. Εκκρεμεί η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου, η τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων και η έκδοση ενημερωτικού φυλλαδίου.
Εικ. 5
Εικ. 6
Εικ. 7
Εικ.8
Εικ.10
Υποσημειώσεις
(1) Σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση του Αναστάσιου Ορλάνδου. Σύμφωνα με αυτή η δόμηση του ναού γίνεται με δυο άνισες καμάρες, μία κατά μήκος και μία εγκάρσια. Η δεύτερη διακόπτει την πρώτη στο μέσο του μήκους της, είναι τοποθετημένη ψηλότερα και δημιουργείται έτσι στη στέγη το σχήμα του σταυρού. Ορλάνδος Α. (1935), Οι Σταυρεπίστεγοι Ναοί της Ελλάδας,Αρχείον Βυζαντινών Μνημείων της Ελλάδας Α΄, σελ.41-50.
(2) Κακούρος Ι (2012), "Βυζαντινά Μνημεία
της Μεσσηνίας" στο Δουλαβέρας Α.Ν. και Σπηλιοπούλου Ι.Κ.(επιμ), Μεσσηνία:
Συμβολές στην Ιστορία και τον Πολιτισμό της, Παπαζήσης, Αθήνα, σελ.248-249.
(3) Φουστέρης Γ (2006), "Εικονογραφικά Προγράμματα σε Βυζαντινούς Σταυρεπίστεγους Ναούς", Διδακτορική Διατριβή,Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας -Τομέας Βυζαντινής Αρχαιολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, σελ. 114-116, Σχέδιο 42 Προοπτική άνοψη και κατάλογος παραστάσεων.
(4) Κακούρος, 2012, σελ. 206.
(5) https://www.efames.gr/ag_kyriaki_pidimatos_gr.html( Ανακτήθηκε 06/9/21)
(6) Αν και αρχικά η προσπάθεια ένταξης στο ΕΣΠΑ 2014-2020 (ΠΕΠ Πελοποννήσου,
στο πλαίσιο της πρόσκλησης “Ενίσχυση της ελκυστικότητας των χώρων πολιτιστικής κληρονομιάς [αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία] ) δεν είχε καταστεί εφικτή. Βλέπε σχ. https://www.kalamatajournal.gr/messinia/dimoi-messinias/item/23059-%E2%80%9Ckophkan%E2%80%9D-erga-politistikhs-klhronomias-sth-messhnia-enw-eichan-axiologhthei-thetika
Τελικά, Πίστωση 3 εκ ευρώ από το ΠΕΠ Πελοποννήσου με απόφαση του περιφερειάρχη Π. Νίκα για έργα συντήρησης και ανάδειξης πολιτιστικών μνημείων ( Ανακτήθηκε 6/9/21)
Εικόνα 1 Λήψη από Νότια, Πηγή: ΕΦΑ Μεσσηνίας
Εικόνα 2 Λεπτομέρεια εικονογράφησης, Πηγή: ΕΦΑ Μεσσηνίας
Εικόνα 3 Κακούρος, 2012.
Εικόνα 4 Φωτογραφία , 7/12/22, του συντάκτη.
Εικόνα 5 έως 10 Φωτογραφίες, 13/12/23 , του συντάκτη.
Η αναπαραγωγή κειμένου και φωτογραφιών να γίνεται με αναφορά στο blog
