Antoine A. Bon, Το πρώτο "τοπογραφικό"

Bon A, Antoine,

La Moree franque. Recherches historiques, topographiques et archeologiques sur la principaute d’Achaie

 Bibliotheques de l'Ecole francaise d'Athenes et de Rome - Serie Athenes, 213, 1, 1969,

Πηγές Πηδήματος - Κάστρο Πηδήματος - Αγ. Ευθύμιος

From SkyEye

Ας αρχίσουμε.... από τις ιστορικές πηγές.

(.... ) Η περίοδος της Φραγκοκρατίας μέχρι το τρίτο τέταρτο του 13ου αιώνα, κά­τω από τους ισχυρούς πρίγκιπες Βιλλεαρδουΐ'νους (1209-1278)¹³², που είχαν καταφέρει να ελέγχουν ολόκληρη την Πελοπόννησο, χαρακτηρίζεται από σχε­τική σταθερότητα και ειρήνη. Μετά όμως από τα γνωστά γεγονότα που ακο­λούθησαν τη μάχη της Πελαγονίας (1259)¹³³, με αποτέλεσμα να επανακτήσουν οι Βυζαντινοί βάσεις στον Μοριά (1262), αρχίζει μια μακρά περίοδος έντονης

ανασφάλειας που θα διατηρηθεί μέχρι την οριστική τουρκική κατάκτηση, το 1460 ή, μάλλον, καλύτερα μέχρι το 1500, χρονιά που οι Τούρκοι καταλαμβά­νουν και τις βενετικές κτήσεις της Μεσσηνίας.

Ευθύς μετά την εγκατάσταση των Βυζαντινών ακολουθεί ο φραγκοβυζαντι-νός πόλεμος (1263-64), που κρίθηκε υπέρ των Φράγκων στο Μακρυπλάγι¹³⁴. Αποτέλεσμα των συγκρούσεων, που δεν σταμάτησαν, ήταν η ερήμωση της υπαίθρου¹³⁵. Τους επόμενους αιώνες η Πελοπόννησος φέρεται διχοτομημένη: στα δυτικά το «Πριγκιπάτο», υπό την κυριαρχία των Ανδεγαυών¹³⁶ που το δι­οικούσαν από μακριά μέσω βαΐλων, εξασθενεί και συρρικνώνεται· το «Δεσπο­τάτο» ανατολικά, προοδευτικά διευρύνεται προς τα δυτικά. Έτσι η Μεσσηνία, δεν άργησε να καταστεί μεθοριακή περιοχή και η κατασκευή επιπλέον οχυρών να θεωρηθεί αναγκαία. Ήδη στα τέλη του 13ου αιώνα ο Γουλιέλμος de la Roche κτίζει τήν Δημάτραν (1285)¹³¹, ο Νικόλαος Β' Saint Omer το κάστρον τοΰ Άβα-ρίνου (1287)¹³⁸ και η πριγκίπισσα Ισαβέλλα το CMteauneuf/ Νεόκαστρο (1297), για να προστατεύσει τους χωρικούς της Αρκαδίας και του Ναβαρίνου από την φορολογία των Ελλήνων του Μυστρά και του Γαρδικιού¹³⁹. Λόγω της κατά­στασης, με την αλλαγή του αιώνα, από τον 13ο στον 14ο, κάποιες πεδινές πό­ση (όπ. σημ. 120), σσ. 170-177· Miller, Φραγκοκρατία (όπ. σημ. 119), σσ. 158-166· S. Runciman, Μυ

λεις αναγκαστικά μετατοπίζονται σε υψηλότερες υψομετρικά, κοντινές, πιο ασφαλείς τοποθεσίες¹⁴⁰.

Η ανασφάλεια στο δεύτερο μισό του Μου και στον 15ο αιώνα θα ενταθεί και θα γενικευτεί. Πλην των φραγκοβυζαντινών συγκρούσεων, επιδρομές από Κα-ταλανούς και Τούρκους πειρατές¹⁴¹, η μαύρη πανώλη (1347-48) που θανάτωσε το ένα τέταρτο του πληθυσμού¹⁴², η παρουσία Λατίνων τυχοδιωκτών, όπως αυ­τοί της Εταιρείας των Ναββαραίων¹⁴³, οι Αλβανοί μετανάστες που ενεργούσαν ληστρικές επιδρομές¹⁴⁴ και επαναστάσεις¹⁴⁵, κυρίως οι φοβερές εκστρατείες των Οθωμανών που συγκλόνιζαν ολόκληρη τη βαλκανική¹⁴⁶, οι αδελφοκτόνες

διαμάχες μεταξύ των τελευταίων Παλαιολόγων και τέλος οι τουρκοβενετικοί πόλεμοι (1463-79, 1499-1503), αποτέλεσαν ένα σύνθετο πλαίσιο παραγόντων που οδήγησε στη μετακίνηση πολλών κατοίκων σε ασφαλέστερες ορεινές περιο­χές και ερμηνεύει τις ερημώσεις οικισμών¹⁴⁷, αλλά και τον ασυνήθιστο πολλα­πλασιασμό των κάστρων στη Μεσσηνία, κατά τον 14ο αιώνα.

Το 1417, ο Ιωάννης Η' Παλαιολόγος με τον αδελφό του δεσπότη Θεόδωρο Β' (1407-1443), καταλαμβάνουν, κατά τον ανώνυμο του «Πανηγυρικού εις Πα­λαιολόγους», την Ανδρούσα και τριάντα μεσσηνιακά φρούρια και πόλεις¹⁴⁸, κτήσεις του τελευταίου πρίγκιπα Κεντυρίωνα Β' Ζαχαρία, κυρίου της Αρκα­δίας. Δυστυχώς τα ονόματα τους δεν αναφέρονται. Θα μπορούσαμε ωστόσο να εννοήσουμε εδώ πολλά από τα άστεα, κώμαι, πολίσματα και φρούρια που πα­ραχώρησε, το 1428, ο δεσπότης Θεόδωρος Β' στον αδελφό του Κωνσταντίνο (μελλοντικό τελευταίο αυτοκράτορα), και απαριθμεί ο Σφραντζής¹⁴⁸⁰  

^(.....)

148. ...τήν Μεσσηνίων ουδέ όλου μηνός εντός παρεστήσατο πάσαν,/ φρούρια και πόλεις έχου-σαν εγγύς που τριάκοντα, ούδενός εκείνων/ άποδράναι δυνηθέντος ουδέ τών έρυμνοτάτων καν ταίς άκρωρείαις/ άνφκοδομημένων. Βλ. 'Ανωνύμου πανηγυρικός εις Μανουήλ και Ίωάννην Η' Παλαιολόγους, ΠΠ, τ. 3 (1926), σ. 174 στχ. 30-33- πρβλ. G. Schiro (επιμ.), Cronaca dei Tocco di Cefalonia di Anonimo (CFHB αρ. 10), Ρώμη 1975, στχ. 3530-3544 (σ. 482), όπου πλην της Ανδρού-σας αναφέρει ονομαστικά την Καλαμάτα και ένα μικρόν καστέλλι.

148α. Ανδροϋσαν, Καλομμάταν, Πίδημα, Μάνην, Νησίν, Σπιτάλιν, Γρεμπένιν, Αετόν, Αωί, Νεόκαστρον, Αρχάγγελον και έτερα πολλά. Το Μεγάλο Χρονικό προσθέτει Αεΰκτρον Μαΐνης/Κε-ταρία, Πύλο/ Ίτίλο(\), κάστρον Ζαρνάτας, Γαστίτζα, Διάσειστον, Μελέ, Δράχιον, Πολιανοϋν, Μα­ντινεία, Τάννιτζα, Ιθώμη/Μεσσήνη, Σαυλάουρος, Ιωάννινα, Αιγούδιστα, ενώ άλλη έκδοση του σε υποσημείωση επιπροσθέτει Γαρδίκιαν, Καράντζα, Φυλατρία και Πύλος. Βλ. Maisano, Sfranze (όπ. σημ. 97), σ. 40 στχ. 6-8· Σφραντζής, Χρονικόν (όπ. σημ. 97), τ. 2, σσ. 20-22- Ά. Πετρίδης, Περί τών εν Μεσσηνία μεσαιωνικών πόλεων Άνδρούσης και Νησιού, Παρνασσός, τ. 10 (1886), σσ. 12-14. Ση

μειώνεται ότι το 1437 η Πελοπόννησος φέρεται να έχει συνολικά 30 πόλεις, 200 κάστρα και 400 χωριά, βλ. Σ. Λάμπρος, Υπόμνημα περί τών ελληνικών χωρών και εκκλησιών κατά τόν δέκατον πέμπτον αιώνα, ΝΕ, τ. 7 (1910), σ. 364- Παναγιωτόπουλος, Πληθυσμός (όπ. σημ. 142), σ. 64. Η ενε­τική αποικία στη Μεσσηνία, την ίδια δεκαετία (του 1430), είχε επτά δευτερεύοντα κάστρα, τα Ζό-γκλο/ Ναβαρίνο, Μύλους και Αγιο Ηλία εξαρτημένα από τη Μεθώνη και τα Γρίζι, Κάστρο Λεόνε, Κάστρο Φράγκο και Αβραμιού εξαρτημένα από την Κορώνη, βλ. Σάθας, Μνημεία (όπ. σημ. 144), τ. 3 (1882), σ. 449 (αρ. 1047)· Hodgetts και Lock, Some village fortifications (όπ. σημ. 124), σ. 77. Ο Κριτόβουλος αναφέρει ότι ο Μεχμέτ Β', το 1460, κυρίεψε συνολικά 250 πόλεις, φρούρια και πολί­χνες, βλ. Κριτόβουλος, Ξυγγραφή Ιστοριών = D. Reinsch (επιμ.), Critobuli Imbriotae - Historiae (CFHB αρ. 22), Βερολίνο 1983, σσ. 148 στχ. 31-32.

^{Πηγή :  "Μεσαιωνική Μεσσηνία. Ιστορικογεωγραφικά και Κοντοβουνισίων Οικιστικά ", Παναγιωτόπουλος Α. Αναστάσιος , Πύργος Τριφυλλίας, 2007.}

 Η αναφερόμενη εργασία (από όπου και το απόσπασμα ) πρωτοπαρουσιάστηκε περιληπτικά υπό μορφή διάλεξης στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Ε.Μ.Π. στις 10 Ιουλίου 2003, με επι­βλέπουσα την καθηγήτρια κυρία Αικατερίνη Δημητσάντου-Κρεμέζη. Στην έντυ­πη μορφή της, πρωτοδημοσιευτηκε στο περιοδικό «Ιστορικογεωγραφικά», τ. 10 (2004), σσ. 9-105.

Ωστόσο χρησιμοποιείται από ανεξάρτητη αναδημοσίευση της αρχικής έκδοσης προσβάσιμη στη διεύθυνση :.

Μεσαιωνική Μεσσηνία